अपाङ्गताको अवधारणा
अपाङ्गताको विकासक्रम र अपाङ्गतालाई हेर्ने दृष्टिकोणलाई अपाङ्गताको अवधारणा भनेर बुझ्न सकिन्छ । अब हामी अपाङ्गतालाई बुझ्ने ३ ओटा अवधारणाका बारेमा चर्चा गरौँ ।
(१) दयामुखी अवधारणा
यस अवधारणाअनुसार:
- अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई धार्मिक विश्वाससँग जोडिन्छ । उनीहरूलाई दान गर्दा तथा सहयोग गर्दा पुण्य कमाइन्छ भन्ने आम सोचाइ पाइन्छ ।
- अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू उत्पादनशील नागरिक हुन सक्नेभन्दा पनि अन्य नागरिकहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैनन् किनभने उनीहरूलाई सधैँ अरूको सहयोग चाहिन्छ ।
- अपाङ्गता व्यक्तिगत समस्या हो । अपाङ्यगता भएका व्यक्तिहरू कमजोर हुन्छन् र उनीहरूलाई दया गर्नुपर्छ ।
(२) चिकित्सकीय अवधारणा
यस अवधारणाअनुसार:
- अपाङ्गता व्यक्तिको स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या हो जसले अशक्त र असामान्य अवस्थामा पुर्याँउछ । यो व्यक्तिको आफ्नो समस्या हो।
- अपाङ्गतालाई औषधि उपचार गरेर निको पार्नुपर्छ, यसबाहेक यसको कुनै अर्को समाधान छैन ।
- अपाङ्गता भएका व्यक्ति बिरामी हुन् । उनीहरुलाई अलग्गै सुविधाहरू दिनुपर्छ । उनीहरूलाई एक ठाउँमा राखेर उपचार, थेरापी, शिक्षा, तालिमजस्ता कुराहरू उपलब्ध गराउनुपर्छ ।
यी माथिका दुई अवधारणाको प्रभावले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरुमा आक्रोश पैदा भयो । उनीहरु दयाको पात्रको रुपमा मात्र परिचित भए । उनीहरूलाई समाज र घर परिवारबाट अलग्याएर राख्नाले सहभागितामा कमी आयो ।यसले गर्दा बञ्चितीकरणमा परे । हरेक क्षेत्रमा अवरोधको सामना गर्दा उनीहरु परनिर्भर हुँदै गए । उत्पादनशील हुन नसक्दा गरिबी बढ्दै गयो । यसको फलस्वरुप सामाजिक अवधारणाको विकास भएको मानिन्छ ।
(३) सामाजिक अवधारणा
यस अवाधारणाअनुसार:
- अपाङ्गता व्यक्तिको व्यक्तिगत समस्या होइन, यो सामाजिक समस्या हो।
- मानव निर्मित संरचनाहरुले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूमा सिर्जना गरेको अवरोधको अवस्था नै अपाङ्गता हो।
- अपाङ्गता व्यक्तिको शारीरिक वा मानसिक अवस्थाले भन्दा पनि ऊमाथि गरिने विभेद र उपेक्षाले गर्दा सिर्जना हुन्छ।
- अपाङ्गता भनेको दीर्घकालीन शारीरिक वा मानसिक विचलन भएका व्यक्तिहरूले समाज, समुदाय, वातावरण र प्रणालीसँग अन्तर्क्रिया गर्दा सामना गर्नुपर्ने अवरोधहरूका कारण उत्पन्न समग्र अवस्था हो ।
सामाजिक अवधारणाले सिर्जना हुने अवरोधहरूलाई हटाएमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूले पनि अन्य नागरिकसरह जीवनयापन गर्न सक्छन् भन्ने कुरा हामीले बुझ्न र बुझाउन सक्छौँ ।